| آثار روانی نماز گاهی آدمی برای مدتی، رازی را در دل خود نگاه می دارد تا زمانی که محرم رازی بیابد و حرف دل خود را با او بازگوید، عقده دل را خالی و خود را سبک کند که اگر این فرصت دست ندهد، گاه آثار ناخوشایندی را بر روح و روان فرد بر جای می گذارد.نماز یکی از مؤثرترین و بهترین راه های در امان ماندن از هر گونه امراض روحی است. دستور قرآن کریم به مسلمانان برای رهایی از گرفتاری ها و مشکلات، پناه بردن به دامان قدسی نماز است، آنجا که می فرماید: «از صبر و نماز کمک بگیرید.» امام علی علیه السلام با وجود مشکلات فراوان، نماز خود را به جا می آورد و این شیوه امام الگوی رهایی از دشواری ها شد. ابن سینا، فیلسوف معروف شرق گفته است: «من هر وقت مشکلی علمی داشتم که قابل حل نبود، به مسجد جامع شهر می رفتم، وضو می گرفتم و نماز می خواندم و از خدا مدد می خواستم، مشکلم حل می شد».بهترین راه تقویت روح، نماز است. روان شناسان شفای دردها و درمان بیماری های بیماران خود را راز و نیاز با خدا و پرستش او می دانند از جمله، پروفسور ویلیام جیمز می گوید:درباره شفایافتن بیمار به وسیله دعا و نماز باید گفت: چنان که حقایق و واقعیت های پزشکی را بپذیریم، پزشکانی چند اظهار داشته اند که در بسیار از موارد، دعا در بهبودی حال بیمار مؤثر بوده است.و نیز دیل کارنگی می گوید:گاهی از مواقع درد ما بی درمان است. حتی نمی توانیم آن را با نزدیک ترین دوستانمان در میان بگذاریم. در این اوقات است که روی به سوی خدا می آوریم و احساس می کنیم که در زندگی شریک غمی داریم، یک غمخوار واقعی داریم.از همین رو روان پزشکان معتقدند: انسان ناگزیر است برای تسکین دردهای خود، آنها را نزد دیگران بازگو کند و چه کسی شایسته تر از خالق انسان.اگر اهل مطالعه باشیم یا حتی اگر عادت به خواندن روزنامه داشته باشیم، این نکته را دریافته ایم که امروزه بیشتر بیمارستان های اعصاب و روان و گاه بخش های جراحی نیز یکی از راه های درمان بیماران را، گفتن راز دل با دیگران تشخیص داده اند. آدلر روانکاو معروف، در جریان سی سال روانکاوی خود به این حقیقت اشاره می کند که بیماران روانی که حس مذهبی خود را بازنیافته اند، درمان نشده اند. همان گونه که امام صادق علیه السلام می فرماید:چه مانع می شود که یکی از شما را در وقتی که غم و اندوه دنیوی به او وارد شده است، وضو بگیرد و داخل مسجد شود و دو رکعت نماز به جای آورد و خداوند بزرگ را بخواند، مگر نشنیده اید که خداوند می فرماید به وسیله صبر و نماز از خداوند یاری بخواهید.آری! راحتی اعصاب و آرامش روانی ناشی از نماز، انسان را از اضطرابی که بیماران روانی همواره از آن رنج می برند، می رهاند؛ چون این حالت ها معمولاً تا مدتی پس از نماز در انسان باقی می ماند و ادامه می یابد. اکنون به خوبی درک می کنیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله چگونه با جمله ای کوتاه، از رمزی بزرگ در علم روان شناسی پرده برمی دارد، آنجا که به هنگام نماز می فرمود: «ای بلال! ما را با نماز به آرامش وادار» بنابر آماری که محققان روان شناس از روی آمارهای کشورهای مختلف جهان گرفته اند، قتل، جنایت، دزدی، خلاف و طلاق، در کشورهای مؤمن به خدا و اهل نیایش و پرستش، به مراتب کمتر از کشورهای بی دین و لاقید غیر نمازگزار است.کارل می گوید: «اجتماعاتی که احتیاج به نیایش را در خود کشته اند، معمولاً از فساد و زوال مصون نخواهند بود.» دکتر محمد نجاتی، دانشمند عرب می گوید:آرام سازی، یکی از وسایل مورد استفاده برخی از روان درمانگران جدید برای بیمارهای روانی است و انسان می تواند آن را از طریق تمرین بیاموزد. خواندن نماز آن هم پنج بار در روز، خود بهترین برنامه تمرین آرام سازی و فراگیری آن است و معمولاً وقتی انسان کیفیت آرام سازی را یاد بگیرد، از تشنجات عصبی ناشی از فشارها و گرفتاری های زندگی رها می شود.با نگاهی به آیات و روایات، درمی یابیم که برای نماز، آثار و برکات زیادی وجود دارد و ما در اینجا، برخی از آنها را مورد توجه قرار می دهیم؛ توجهی که باعث می شود در عده ای روحیه قدرشناسی نسبت به نماز پدید آید و برای عده ای، نقطه آغازی خواهد بود برای دست یافتن به این آثار. آثار فردی، خانوادگی و اجتماعی نماز 1،بازدارندگی از گناه:قرآن کریم می فرماید:"نماز را بپا دار، همانا نماز از فحشا و منکر، نهی می کند." (عنکبوت/45). منظور از "فحشا" اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و "منکر" گناهان بزرگ آشکار است یا این که فحشا، گناهانی است که بر اثر غلبه قوای شهویه و منکر، بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد. انسانی که به نماز می ایستد، تکبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، به یاد روز جزا می افتد، به بندگی او اعتراف می کند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه کسانی که بر آنها غضب شده و گمراهان، به خدا پناه می برد. بدون شک، در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود... از این گذشته، وقتی فرد مقدمات نماز را به جای می آورد، خود را شستشو داده و پاک می کند، حرام و غصب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور، تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشا و منکرات دارد. اما، هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است، اثرگذار است. به عبارتی، نهی از فحشا و منکر، سلسله مراتب و درجاتی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط، دارای بعضی از این درجات است... پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند:"کسی که نمازش او را از فحشا و منکر باز ندارد، هیچ بهره ای از نماز حاصل نکرده است." همچنین، فرمودند:"کسی که از فرمان نماز اطاعت نکند، نمازش نماز نیست و اطاعت نماز آن است که نهی آن را از فحشا و منکر به کار بندد." و در حدیث دیگری چنین آمده:"جوانی از انصار، نماز را با پیامبر ادا می کرد و با این حال، آلوده گناهان زشتی بود؛ این ماجرا را به پیامبر عرضه داشتند. فرمود:سرانجام، روزی نمازش او را از این اعمال باز می دارد." بازدارندگی نماز از فحشا و منکر به قدری اهمیت دارد که در بعضی روایات اسلامی به عنوان معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول از آن یاد شده است، چنان که امام صادق(ع) می فرمایند:"کسی که دوست دارد بداند خدا نمازش را قبول کرده یا نه، باید ببیند آیا این نماز، او را از زشتی ها باز داشته یا نه. به همان مقدار که باز داشته، نمازش قبول است....(1) که البته قبول نماز در پیشگاه خدا، با انجام تکلیف متفاوت است، بدین معنا که کسی که نماز می خواند، به تکلیف عمل کرده اما شاید نماز واقعی نباشد. " 2،یاد خدا:قرآن کریم می فرماید:"و لذکرا... اکبر". ظاهر این جمله می خواهد فلسفه مهمتری را بیان کند و آن، این است که نماز، انسان را به یاد خدا می اندازد که ریشه هر خیر و سعادتی است و حتی عامل اصلی نهی از فحشا و منکر نیز همین "ذکرا..." می باشد؛ در واقع برتری آن به خاطر این است که علت و ریشه به حساب می آید. اصولاً یاد خدا مایه حیات قلبها و آرامش دلهاست و چیزی به پایه آن نمی رسد که "الا بذکرا... تطمئن القلوب" و اصولاً روح همه عبادتها ذکر خداست. اقوال نماز، افعال، مقدمات و تعقیبات نماز، در واقع یاد خدا را در دل انسان زنده می کند. و در سوره "طه" آیه 14، به این فلسفه اساسی اشاره شده است که:"ای موسی. نماز را برپادار تا به یاد من باشی...." بنابراین، دقت در متون آیات و روایات اسلامی، ما را به نکات بیشتری رهنمون می سازد، از جمله این که روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز، همان یاد خداست؛ همان ذکرا... است که در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است.البته، ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد، چنان که در حدیثی از امام صادق(ع) آمده که در تفسیر جمله "ولذکرا... اکبر" فرمودند:"منظور، یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام است." (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.(2)) اگر ذکر خدا موجب محبوبیت می شود و باعث برائت از آتش و نفاق می گردد(3) و اگر در پرتو ذکر خدا، چشمهای بسته گشوده شده و گوشهای سنگین می شنوند(4) و اگر ذکر خدا نور دلها بوده و قلب را زنده می کند و عقل را نورانی می نماید(5) و به انسان، شرح صدر می دهد(6) و در نهایت، موجب رستگاری انسان می شود(7) همه این آثار برای نماز که بزرگ ترین ذکر خداست وجود دارد. بنابراین، برپا داشتن نماز، خدا را به یاد آورده و خدا را در انسان، پاینده می سازد(8) و در سایه نماز، ذکر خدا اقامه می شود؛ همچنان که برای اقامه ذکرا... است.(9) و به تحقیق، هر کس تزکیه کند و نام پروردگارش را ذکر نماید و نماز بخواند،رستگار می شود. (اعلی/14و15) پی نوشتها 1و2،تفسیر نمونه، ج16، ص284 تا293. 3،وسایل الشیعه، ج4، ص1181، باب 5 از ابواب الذکر. 4،بحارالانوار، ج69، ص325. 5و6،منتخب غررالحکم، ص23و19. 7،واذکروا ا... ذکراً کثیراً لعلکم تفلحون، انفال/45. 8،طه/14. 9،الصلاة فی الکتاب والسنة، ری شهری، ص17. علی اکبر طحانیان--روزنامه قدس |
| آثار روانی نماز گاهی آدمی برای مدتی، رازی را در دل خود نگاه می دارد تا زمانی که محرم رازی بیابد و حرف دل خود را با او بازگوید، عقده دل را خالی و خود را سبک کند که اگر این فرصت دست ندهد، گاه آثار ناخوشایندی را بر روح و روان فرد بر جای می گذارد.نماز یکی از مؤثرترین و بهترین راه های در امان ماندن از هر گونه امراض روحی است. دستور قرآن کریم به مسلمانان برای رهایی از گرفتاری ها و مشکلات، پناه بردن به دامان قدسی نماز است، آنجا که می فرماید: «از صبر و نماز کمک بگیرید.» امام علی علیه السلام با وجود مشکلات فراوان، نماز خود را به جا می آورد و این شیوه امام الگوی رهایی از دشواری ها شد. ابن سینا، فیلسوف معروف شرق گفته است: «من هر وقت مشکلی علمی داشتم که قابل حل نبود، به مسجد جامع شهر می رفتم، وضو می گرفتم و نماز می خواندم و از خدا مدد می خواستم، مشکلم حل می شد».بهترین راه تقویت روح، نماز است. روان شناسان شفای دردها و درمان بیماری های بیماران خود را راز و نیاز با خدا و پرستش او می دانند از جمله، پروفسور ویلیام جیمز می گوید:درباره شفایافتن بیمار به وسیله دعا و نماز باید گفت: چنان که حقایق و واقعیت های پزشکی را بپذیریم، پزشکانی چند اظهار داشته اند که در بسیار از موارد، دعا در بهبودی حال بیمار مؤثر بوده است.و نیز دیل کارنگی می گوید:گاهی از مواقع درد ما بی درمان است. حتی نمی توانیم آن را با نزدیک ترین دوستانمان در میان بگذاریم. در این اوقات است که روی به سوی خدا می آوریم و احساس می کنیم که در زندگی شریک غمی داریم، یک غمخوار واقعی داریم.از همین رو روان پزشکان معتقدند: انسان ناگزیر است برای تسکین دردهای خود، آنها را نزد دیگران بازگو کند و چه کسی شایسته تر از خالق انسان.اگر اهل مطالعه باشیم یا حتی اگر عادت به خواندن روزنامه داشته باشیم، این نکته را دریافته ایم که امروزه بیشتر بیمارستان های اعصاب و روان و گاه بخش های جراحی نیز یکی از راه های درمان بیماران را، گفتن راز دل با دیگران تشخیص داده اند. آدلر روانکاو معروف، در جریان سی سال روانکاوی خود به این حقیقت اشاره می کند که بیماران روانی که حس مذهبی خود را بازنیافته اند، درمان نشده اند. همان گونه که امام صادق علیه السلام می فرماید:چه مانع می شود که یکی از شما را در وقتی که غم و اندوه دنیوی به او وارد شده است، وضو بگیرد و داخل مسجد شود و دو رکعت نماز به جای آورد و خداوند بزرگ را بخواند، مگر نشنیده اید که خداوند می فرماید به وسیله صبر و نماز از خداوند یاری بخواهید.آری! راحتی اعصاب و آرامش روانی ناشی از نماز، انسان را از اضطرابی که بیماران روانی همواره از آن رنج می برند، می رهاند؛ چون این حالت ها معمولاً تا مدتی پس از نماز در انسان باقی می ماند و ادامه می یابد. اکنون به خوبی درک می کنیم که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله چگونه با جمله ای کوتاه، از رمزی بزرگ در علم روان شناسی پرده برمی دارد، آنجا که به هنگام نماز می فرمود: «ای بلال! ما را با نماز به آرامش وادار» بنابر آماری که محققان روان شناس از روی آمارهای کشورهای مختلف جهان گرفته اند، قتل، جنایت، دزدی، خلاف و طلاق، در کشورهای مؤمن به خدا و اهل نیایش و پرستش، به مراتب کمتر از کشورهای بی دین و لاقید غیر نمازگزار است.کارل می گوید: «اجتماعاتی که احتیاج به نیایش را در خود کشته اند، معمولاً از فساد و زوال مصون نخواهند بود.» دکتر محمد نجاتی، دانشمند عرب می گوید:آرام سازی، یکی از وسایل مورد استفاده برخی از روان درمانگران جدید برای بیمارهای روانی است و انسان می تواند آن را از طریق تمرین بیاموزد. خواندن نماز آن هم پنج بار در روز، خود بهترین برنامه تمرین آرام سازی و فراگیری آن است و معمولاً وقتی انسان کیفیت آرام سازی را یاد بگیرد، از تشنجات عصبی ناشی از فشارها و گرفتاری های زندگی رها می شود.با نگاهی به آیات و روایات، درمی یابیم که برای نماز، آثار و برکات زیادی وجود دارد و ما در اینجا، برخی از آنها را مورد توجه قرار می دهیم؛ توجهی که باعث می شود در عده ای روحیه قدرشناسی نسبت به نماز پدید آید و برای عده ای، نقطه آغازی خواهد بود برای دست یافتن به این آثار. آثار فردی، خانوادگی و اجتماعی نماز 1،بازدارندگی از گناه:قرآن کریم می فرماید:"نماز را بپا دار، همانا نماز از فحشا و منکر، نهی می کند." (عنکبوت/45). منظور از "فحشا" اشاره به گناهان بزرگ پنهانی و "منکر" گناهان بزرگ آشکار است یا این که فحشا، گناهانی است که بر اثر غلبه قوای شهویه و منکر، بر اثر غلبه قوه غضبیه صورت می گیرد. انسانی که به نماز می ایستد، تکبیر می گوید، خدا را از همه چیز برتر می شمرد، به یاد نعمتهای او می افتد، حمد و سپاس او می گوید، به یاد روز جزا می افتد، به بندگی او اعتراف می کند، از او یاری می جوید، صراط مستقیم را از او می طلبد و از راه کسانی که بر آنها غضب شده و گمراهان، به خدا پناه می برد. بدون شک، در قلب و روح چنین انسانی، جنبشی به سوی حق و حرکتی به سوی پاکی و جهشی به سوی تقوا پیدا می شود... از این گذشته، وقتی فرد مقدمات نماز را به جای می آورد، خود را شستشو داده و پاک می کند، حرام و غصب را از خود دور می سازد و به بارگاه دوست می رود. همه این امور، تأثیر بازدارنده در برابر خط فحشا و منکرات دارد. اما، هر نمازی به همان اندازه که از شرایط کمال و روح عبادت برخوردار است، اثرگذار است. به عبارتی، نهی از فحشا و منکر، سلسله مراتب و درجاتی دارد و هر نمازی به نسبت رعایت شرایط، دارای بعضی از این درجات است... پیامبر اکرم (ص) در حدیثی فرمودند:"کسی که نمازش او را از فحشا و منکر باز ندارد، هیچ بهره ای از نماز حاصل نکرده است." همچنین، فرمودند:"کسی که از فرمان نماز اطاعت نکند، نمازش نماز نیست و اطاعت نماز آن است که نهی آن را از فحشا و منکر به کار بندد." و در حدیث دیگری چنین آمده:"جوانی از انصار، نماز را با پیامبر ادا می کرد و با این حال، آلوده گناهان زشتی بود؛ این ماجرا را به پیامبر عرضه داشتند. فرمود:سرانجام، روزی نمازش او را از این اعمال باز می دارد." بازدارندگی نماز از فحشا و منکر به قدری اهمیت دارد که در بعضی روایات اسلامی به عنوان معیار سنجش نماز مقبول و غیر مقبول از آن یاد شده است، چنان که امام صادق(ع) می فرمایند:"کسی که دوست دارد بداند خدا نمازش را قبول کرده یا نه، باید ببیند آیا این نماز، او را از زشتی ها باز داشته یا نه. به همان مقدار که باز داشته، نمازش قبول است....(1) که البته قبول نماز در پیشگاه خدا، با انجام تکلیف متفاوت است، بدین معنا که کسی که نماز می خواند، به تکلیف عمل کرده اما شاید نماز واقعی نباشد. " 2،یاد خدا:قرآن کریم می فرماید:"و لذکرا... اکبر". ظاهر این جمله می خواهد فلسفه مهمتری را بیان کند و آن، این است که نماز، انسان را به یاد خدا می اندازد که ریشه هر خیر و سعادتی است و حتی عامل اصلی نهی از فحشا و منکر نیز همین "ذکرا..." می باشد؛ در واقع برتری آن به خاطر این است که علت و ریشه به حساب می آید. اصولاً یاد خدا مایه حیات قلبها و آرامش دلهاست و چیزی به پایه آن نمی رسد که "الا بذکرا... تطمئن القلوب" و اصولاً روح همه عبادتها ذکر خداست. اقوال نماز، افعال، مقدمات و تعقیبات نماز، در واقع یاد خدا را در دل انسان زنده می کند. و در سوره "طه" آیه 14، به این فلسفه اساسی اشاره شده است که:"ای موسی. نماز را برپادار تا به یاد من باشی...." بنابراین، دقت در متون آیات و روایات اسلامی، ما را به نکات بیشتری رهنمون می سازد، از جمله این که روح و اساس و هدف و پایه و مقدمه و نتیجه و بالاخره فلسفه نماز، همان یاد خداست؛ همان ذکرا... است که در آیه فوق به عنوان برترین نتیجه بیان شده است. البته، ذکری که مقدمه فکر و فکری که انگیزه عمل بوده باشد، چنان که در حدیثی از امام صادق(ع) آمده که در تفسیر جمله "ولذکرا... اکبر" فرمودند:"منظور، یاد خدا کردن به هنگام انجام حلال و حرام است." (یعنی به یاد خدا بیفتد به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد.(2)) اگر ذکر خدا موجب محبوبیت می شود و باعث برائت از آتش و نفاق می گردد(3) و اگر در پرتو ذکر خدا، چشمهای بسته گشوده شده و گوشهای سنگین می شنوند(4) و اگر ذکر خدا نور دلها بوده و قلب را زنده می کند و عقل را نورانی می نماید(5) و به انسان، شرح صدر می دهد(6) و در نهایت، موجب رستگاری انسان می شود(7) همه این آثار برای نماز که بزرگ ترین ذکر خداست وجود دارد. بنابراین، برپا داشتن نماز، خدا را به یاد آورده و خدا را در انسان، پاینده می سازد(8) و در سایه نماز، ذکر خدا اقامه می شود؛ همچنان که برای اقامه ذکرا... است.(9) و به تحقیق، هر کس تزکیه کند و نام پروردگارش را ذکر نماید و نماز بخواند،رستگار می شود. (اعلی/14و15) پی نوشتها 1و2،تفسیر نمونه، ج16، ص284 تا293. 3،وسایل الشیعه، ج4، ص1181، باب 5 از ابواب الذکر. 4،بحارالانوار، ج69، ص325. 5و6،منتخب غررالحکم، ص23و19. 7،واذکروا ا... ذکراً کثیراً لعلکم تفلحون، انفال/45. 8،طه/14. 9،الصلاة فی الکتاب والسنة، ری شهری، ص17. علی اکبر طحانیان--روزنامه قدس |