تعداد بازدید : 4428
تعداد نوشته ها : 6
تعداد نظرات : 0
فرهنگ و تمدن شهر ری در ایرانری یکی از قدیمی‌ترین و متمدن‌ترین شهرهای جهان است. در کتاب اوستا از ری به عنوان یکی از شهرهای باشکوه یاد گردیده است. لذا با توجه به اینکه تألیف اوستا را 6 قرن قبل از میلاد مسیح می‌دانند ؛ قدمت تاریخی این شهر معلوم می‌گردد .ری مدت‌ها مرکز حکومت روحانی زرتشتی بوده است. همچنانکه خواهیم گفت آتشکده‌هایی نیز در این شهر وجود داشته است . در کتیبه‌ی بیستون نام ری راگا Ragau ذکر شده است و در کتاب تورات از این شهر به نام راگس Rages یاد شده است و اروپائیان آن را «راژس» می‌نامند. در زمان قبل از اسلام مردم عرب به ری «ارازی» می‌گفته‌اند و پس از آن نام ری بر آن نهادند . ری باستان از ری کنونی بسیار وسیع‌تر بوده است. اما در طول تاریخ با توجه به موقعیت استراتژیکی این شهر ،جنگ‌ها و لشکرکشی‌هایی در این شهر صورت گرفته است که سبب تخریب و تحلیل رفتن قسمت‌های زیادی از آن شده است . درباره‌ی بنای نخستین شهر ری اقوال متعددی وجود دارد. بعضی بنای ری را به شیث پیامبر ،فرزند آدم (ع)، نسبت داده‌اند و برخی به فرزند نوح (ع) که «روی» یا «راز» یا «ری» نام داشته و برخی دیگر... .به هرحال به جرأت می‌توان اذعان داشت که ری قدمتی فراتر از تاریخ دارد. قدمتی که براساس سفالهایی که باستان شناسان در ری یافته‌اند به 4000 تا 6000 سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. (1) و آن چنانکه تاریخ سخن می‌گوید، ساکنین اولیه‌ی ری، آریایی‌ها بوده‌اند که به ایران مهاجرت نموده‌اند. در عهد ساسانیان ری به عنوان شهر مقدس مورد احترام همگان بوده است. آیین زرتشتی که در این دوران رسماً به ایران وارد شد و به عنوان آیین مذهب مردم رسمیت یافت ؛ تا زمان ظهور اسلام ادامه داشت. در این مدت ری به عنوان مرکز دینی زرتشتیان به شمار می‌رفت. آنان دست به تأسیس آتشکده‌هایی در شهرهای مختلف از جمله شهر ری زده بودند. که اکنون آثار آن به جای مانده است. برخی از مورخان احتمال می‌دهند که زرتشت ـ پیامبر ایران باستان ـ در ری متولد شده باشد. برخی دیگر معتقدند محل تولد وی آذربایجان (ارومیه) بوده است . بعد از ظهور اسلام و گسترش این دین آسمانی، مسلمانان به ایران حمله ور شدند و آن را از آیین زرتشتی پاک نمودند. آتشکده‌ها را ویران ساختند و مردم را به دین آسمانی اسلام فرا خواندند. ری نیز در زمان خلافت خلیفه دوم به دست سپاهیان اسلام افتاد و جزء مهمترین بلاد اسلامی شد و در زمان خلیفه‌ی سوم مردم به طور کامل به دین اسلام گرویدند .یعنی قریب به 35 سال بعد از بعثت پیامبر اسلام مردم ری به دین آسمانی چنگ زدند. این شهر در طول تاریخ اسلام همواره یکی از مهمترین سرزمین‌های اسلامی بوده است. اکثر دانشمندان مسلمان یا اهل این دیار بوده‌اند و یا در این دیار به درجات والای علمی رسیده‌اند و سبب خدمات ارزنده‌ای برای مسلمانان جهان شده‌اند . تلخ‌ترین حادثه‌ی تاریخ اسلام که همانا ریخته شدن خون مظلومانه‌ی حسین بن علی (ع) است ،به خاطر دست یافتن به حکومت ری بود. اگر وعده‌ی حکومت ری عقل را از سر عمربن سعد نمی‌ربود ،چگونه جرأت می‌کرد به جنگ فرزند رسول الله برود که سرانجام به این امید واهی که حکومت ری به او واگذار می‌شود سر مبارک ابی عبدالله را نزد یزید آورد ؛ اما او این آرزو را با خود به گور برد . ری پس از گرایش به اسلام با توجه به لشکر کشی‌هایی که توسط مسلمانان به این شهر صورت گرفت ،دچار ویرانی و خرابی شده بود. که بعدها در زمان خلافت عباسیان بنای این شهر توسط محمد عباسی وسعت یافت و بازسازی شد. در این زمان محمد عباسی که رهسپار خراسان بود ،مدتی در ری اتراق نمود و دست به احداث بنای محمدیه در جنوب کوه ری (بی بی شهر بانوی فعلی) زد که یکی از مهمترین بناهای ری قدیم به شمار می‌رود،«ری در این دوران از حیث وسعت و کثرت جمعیت نسبت به دوره‌های قبل پیشرفت بسیاری کرده بود، به طوری که شهر ری را در قرن سوم پرجمعیت‌ترین شهر آسیا می‌دانستند.» (2) با روی کار آمدن عباسیان و سقوط بنی امیه ،جو اختناق آوری که در زمان بنی امیه برای شهرهای مختلف و من جمله ری ایجاد شده بود از بین رفت و مردم ری از زیر فشارها آزاد شدند و کم کم عده‌ای از فضلا و مردم شیعی مذهب ری که تا آن زمان مخفیانه زندگی می‌کردند به ترویج عقاید شیعی و طرفداری از ائمه پرداختند. همزمان چهار تن از امامان معصوم امام صادق (ع) ،امام موسی کاظم (ع) ،امام رضا (ع) ،امام هادی (ع)، امام به ترتیب به امامت رسیدند. در این میان تعدادی از اهالی اصیل ری که شیعه‌ی ناب و ملقب به «رازی» بودند و شمار آنها حدود 25 تن بودند ،به پشتیبانی از امامان معصوم پرداختند ،به فضایل آنها در میان مردم شهرهای مختلف همت گماردند و کم کم پایه‌های تشیع را در ری بنا نهادند . در چنین هنگامه‌ای که عقاید شیعی در ری رسوخ پیدا نمود و قشری فرزانه و آگاه از تشیع در این شهر پا گرفت ، امام هادی (ع) که در مدینه امامت می‌کرد، حضرت عبدالعظیم الحسنی را به نمایندگی از خود به ری فرستاد تا به ترویج هرچه بیشتر مذهب تشیع بپردازد و مردم آن دیار را هر چه بیشتر با معارف دینی و قرآنی آشنا کند . گسترش کامل تشیع در ری همچنانکه برخی از مورخان اذعان داشته‌اند در سال 275 هجری بوده است که به توسط ابوالحسن مادرانی که در زمان معتمد عباسی حاکم ری بوده ،انجام گرفته است. وی که خود شیعه بوده، هنگام غلبه بر ری تشیع را در ری آشکار ساخته و شیعیان را مورد اکرام قرار داده است .مردم نیز با تألیف کتابهایی پیرامون این موضوع به تبیین هر چه بیشتر تشیع پرداختند. (3) ری در آغاز قرن چهارم پایتخت آل زیار بود. مرداویچ دیلمی ،شاه خاندان زیار ،ری را پایتخت خود ساخت و آن را توسعه بخشید. اما در همان هنگام دولتی روی کار آمد به نام آل بویه ،بنیانگذار این خاندان که سه برادر بنامهای علی ،حسن و احمد بودند ،ابتدا به مرداویچ دیلمی پیوستند. لکن پس از چندی بنای مخالفت با او را نهادند و حکومتی مستقل تشکیل دادند. آل بویه گرایشات شدید شیعی داشتند و به همین خاطر در زمان آنها تشیع بیش از پیش در جهان اسلام گسترش یافت. آل بویه ری را مرکز سیاسی و فرهنگی خود قرار داده بودند و همین امر سبب شد تا دانشمندان و ادبای بسیاری از این شهر برخیزند .از جمله‌ی این اندیشمندان صاحب بن عباد بود که در ری به وزارت آل بویه رسید . در زمان آل بویه ،ری از حیث وسعت تمدن، گسترش فراوانی یافت ،اما در سال 420 هجری سلطان محمود غزنوی با یک حمله‌ی ناجوانمردانه فجایع و ناملایمات بی شماری در این شهر به وجود آورد ؛ وی به کشتار بی رحمانه‌ی شیعیان دست زد و به فرمان وی دویست چوبه‌ی دار برپا کردند و بزرگان شیعه را به دار کشیدند. (4) وی همچنین دستور داد تا تمام کتابهایی که پیرامون مذهب تشیع ،فلسفه و نجوم و... در کتابخانه‌ی صاحب بن عباد در آن شهر وجود داشت، سوزانده شود که بر اثر این عمل نابخردانه بسیاری از کتاب‌های مهم و کم نظیر علمی و مذهبی سوزانده شد و از بین رفت . در سال 431 هجری طایفه‌ای از ترکان غزبنام سلجوقیان بر مسعود غزنوی شوریدند و حکومت ایران را به دست گرفتند و به زودی بر نواحی بسیاری از جهان اسلام تسلط یافتند. اینان نیز همچون غزنویان و سامانیان روحیه‌ی شیعه ستیزی داشتند .و در این امر دست به افراط زدند. ری نیز در این زمان زیر سلطه‌ی آنان قرار داشت. اکثر پادشاهان سلجوقی ری را به عنوان پایتخت خود انتخاب می‌کردند. جنگ‌های کلامی و مذهبی میان اشاعره و معتزله در ری همچنان وجود داشت و در بسیاری از موارد، شیعیان مظلوم واقع می‌شدند و اذیت و آزار می‌دیدند . در قرون پنجم و ششم هجری عمدتاً طرفداران سه مذهب شیعه ،حنفی و شافعی در ری وجود داشتند که در این میان شیعیان بیشتر بودند و سپس حنفی‌ها و بعد از آن شافعی‌ها به ترتیب بیشترین جمعیت را به خود اختصاص داده بودند. شیعیان در جنوب ،شافعی‌ها در مرکز و حنفی‌ها در شمال شرقی ری سکونت داشته‌اند . بدین ترتیب آنچنان که تاریخ به ما می‌گوید ری از قرن چهارم تا هفتم درگیر و دار اختلافات شدید مذهبی بوده است ،ناگفته نماند که ری به دلیل موقعیت استراتژیکی و قرار گرفتن در مسیر جاده‌ی ابریشم و همچنین پایتخت بودن بسیاری از خاندان‌های سلطنتی در طول تاریخ ،در جاده‌ی ترقی و عظمت افتاد که عده‌ای آن را عروس شهرهای ایران نامیدند. اما متأسفانه در حمله‌ی هولناک مغول به ایران (اوایل قرن هفتم) ری بیش از هر شهری از شهرهای ایران صدمه دید. کشتار فجیعی که مغولان در ری انجام دادند در تاریخ دنیا نظیر ندارد. در مدت یک هفته 700 هزار نفر از مردم شهر توسط لشکریان مغول قتل عام شدند. در این حمله بخش اعظم شهر تخریب شد. چند سال بعد از این حمله (سال 786 هجری) تیمور تاتار نیز به ری حمله ور شد و همزمان زلزله‌ای شدید روی داد و ری بیش از پیش ویران شد و از مقام شهری عظیم به مخروبه‌ای محقر تنزل نمود. این اختلافات مذهبی و قومی چنان شدید بود که فکر مرمت و بازسازی شهر از اذهان اهالی ری به کلی محو شده بود. تنها محلی که در این زمان از دست خرابی و تعرض به دور ماند، قبور شریف حضرت عبدالعظیم (ع) و امام زادگان مجاور بود . در عهد صفویان ـ قرن یازدهم هجری ـ ری به صورت یک ده کوچک درآمد و تهران که تا آن زمان یکی از روستاهای اطراف ری به شمار می‌رفت وسعت یافت و به صورت شهری بزرگ درآمد و ری در زبان عامه به شاه عبدالعظیم تغییر نام داد. در زمان صفویه که مذهب رسمی کشور شیعه بود ،سایر فرقی که در ری بودند ـ حنفی و شافعی ـ برچیده شدند و تشیع به صورت رسمی و عمومی بر ری حاکم شد که تا کنون نیز به همین منوال میباشد . در جریان انقلاب مشروطه ری همواره پناهگاه و مأمن مشروطه خواهان بوده است و بسیاری از علما همراه مردم علیه حکومت قاجاریه دست به تحصن می‌زدند .ری به خاطر قرار گرفتن در مسیر راه ابریشم در طول تاریخ همواره اهمیت تجاری داشته است . علاوه بر آن ری همواره یک شهر صنعتی بوده و صنایع سفال سازی و کاشی سازی از زمان‌های ماقبل تاریخ در این شهر وجود داشته و ظروف سفالین همچون کاسه ،گلدان و... در آن ساخته می‌شده و روی این ظروف توسط لعاب‌هایی پوشانده می‌شده و نقاشی‌های ظریفی بر روی آنها حک می‌شده است. ری محل ضرب سکه هم بوده که به جرأت می‌توان اذعان داشت که ری ،بعد از اسلام مهمترین ضرابخانه‌ی عراق عجم بوده و سکه‌های متعددی از جنس طلا و نقره در آنجا ضرب می‌شده است . ری یکی از بزرگترین شهرهای دنیای قدیم بوده است ،هم از حیث تمدن و هم از حیث وسعت و جمعیت، که این مهم در دوران حکومت آل بویه به نهایت خود رسید. سبک معماری ساختمان‌های این شهر در اوایل قرون هجری از نظر ظرافت و زیبایی اعجاب آور بوده است .بقعه‌ی حضرت عبدالعظیم (ع) که قدمت بنای آن به قرن سوم هجری می‌رسد از معدود بناهایی است که از شهر باستانی ری باقی مانده است. این بنا در دوره‌ی قاجاریه مرمت و بازسازی شد . ری از نظر فرهنگی پیشرفت فراوانی داشته است. وجود کتابخانه‌های بزرگ ،مدارس و حوزه‌های علمی و همچنین استادان و عالمان بزرگ و فرزانه در این شهر موجب شده است که این شهر در طول تاریخ سبب خدمات ارزنده‌ی علمی به جهان اسلام و غیر اسلام باشد و مهد عالمان و اندیشمندان فرهیخته گردد. همچنین وجود مساجد ،مناره‌ها و خانقاههای بسیار متعدد ،موجب گردیده که ری همواره از مراکز عمده فرهنگی به شمار آید. ری در زمان‌های مختلف محل زندگی ابرار و شخصیت‌های بزرگ مذهبی و همچنین محل رفت و آمد و تحصیل دانشمندان و عالمان بزرگ بوده است .مزار بسیاری از شخصیت‌های عالی مقام نیز در این شهر میباشد. لذا ما در اینجا برآنیم تا اجمالاً به شرح زندگانی ،وفات و چگونگی خدمات ارزنده‌ی دینی و علمی آنان بپردازیم . 1ـ حضرت عبدالعظیم الحسنی معروف به سیدالکریم فرزند عبدالله ،فرزند علی بن حسن ،فرزند حسن بن زید ،فرزند زیدبن حسن (ع) ،فرزند علی ابن ابیطالب میباشد که ریشه‌ی او با چهار واسطه به امام حسن (ع) و با پنج واسطه به حضرت علی (ع) می‌رسد. در سال 173 قمری در مدینه متولد شد و در دوران ولایت امامان هشتم و نهم و دهم کسب فیض نمود. حضرت عبدالعظیم (ع) احادیث فراوانی را از امام جواد و امام هادی (ع) نقل نموده است. از تألیفات ایشان کتاب‌های «خطب امیرالمؤمنین» و «روز و شب» را می‌توان نام برد. حضرت عبدالعظیم (ع) آگاه و آشنا به معارف دین و احکام قرآن و اسلام بود. وی از حکومت زمان خود بیمناک شد و مورد تهدید دشمنان قرار گرفت و به همین خاطر از دیار خویش (مدینه) هجرت نمود و پس از مدتی اقامت در شهرهای مختلف ، رهسپار ری شد و در خانه‌ی یکی از شیعیان ساکن شد و مخفیانه به زندگی خود ادامه می‌داد. روزها روزه می‌گرفت و شب‌ها نیز به عبادت و راز و نیاز با پروردگار مشغول می‌شد و گاهی به طور ناشناس از خانه بیرون می‌آمد و به زیارت قبری که اکنون مقابل قبراوست (امام زاده حمزه) می‌رفت. در این هنگام طولی نکشید که خبرآمدن آن حضرت به گوش شیعیان و محبان اهل بیت (ع) رسید و دوستداران وی کم کم با ایشان رابطه برقرار کردند و از محضر او کسب علم و دانش می‌نمودند. بعد از مدتی امام هادی (ع) او را رسماً به نمایندگی خود در شهر ری منسوب کرد. سرانجام وی در سال 252 قمری در سن 79 سالگی در شهر ری وفات یافت . از امام هادی (ع) روایت است که زیارت او (حضرت عبدالعظیم) همانند زیارت امام حسین (ع) در کربلا است . 2ـ امام زاده حمزه (ع) از فرزندان امام موسی کاظم میباشد .مقبره‌ی ایشان در جوار حضرت عبدالعظیم و در جنوب غربی آن واقع است . 3ـ در قسمت شمال شرق مرقد حضرت عبدالعظیم (ع) بارگاهی قرار گرفته است که متعلق به امام زاده طاهر میباشد. امام زاده طاهر از عالمان و عارفان بوده و از نوادگان امام زین العابدین (ع) میباشد. متأسفانه تاریخ دقیق تولد و وفات آنان مشخص نیست . 4ـ ابوالفتوح رازی ،که از دانشمندان و علماء بزرگ اسلام میباشد، در سال 480 هجری در نیشابور متولد شده است. مدت مدیدی در ری زندگی کرده است و به تعلیم و تشریح قرآن و احکام اسلام مشغول بوده و در حدود سال 552 هجری در سن 72 سالگی رحلت نمود .مزار وی در صحن امام زاده حمزه و در قسمت شرقی مقبره‌ی حضرت عبدالعظیم (ع) قرار دارد. وی صاحب کتاب گرانقدر «روض الجنان فی تفسیر القرآن» میباشد . 5ـ محمد علی بن بابویه ملقب به «شیخ صدوق» از دانشمندان بزرگ فقه و حدیث و رجال بوده است. وی در سال 311 هجری در قم متولد شد. وی رفت و آمدی نیز به شهر ری داشته است و پس از چندی حوزه‌ی علمی را در شهر ری تأسیس نمود و خود به تدریس فقه و حدیث در آن مشغول شد. افراد زیادی از سراسر بلاد اسلامی به زیارت وی می‌شتافتند و از علم و فضیلت او بهره‌مند می‌شدند و بالاخره وی در سال 381 هجری در ری رحلت نمود. مزار وی در همان شهر قرار دارد . 6ـ محمد بن یعقوب کلینی رازی ،صاحب کتاب نفیس و گرانقدر «اصول کافی» ؛ وی در اواسط قرن سوم هجری در قریه‌ی کلین ،از توابع ری ،تولد یافت. وی نیز در ری به تحصیل علوم دینی پرداخت و پس از مدتی فقیه شیعیان ری شد. در سال 329 ه .در بغداد وفات یافت . 7ـ قطب الدین رازی ،اهل ورامین ری بوده است .وی یکی از برجستگان و عالمان زمان خود بود که در فقه و فلسفه و علوم عقلی نظیر نداشت. تولد وی در ری بوده است و در سال 766 در دمشق رحلت یافت و در همانجا به خاک سپرده شد . 8ـ محمد بن زکریای رازی ،یکی از بزرگترین و مشهورترین شیمیدانان و طبیبان مسلمان میباشد. در سال 251 قمری در ری تولد یافت. وی در سن 40 سالگی که طبیبی متبحر گشته بود ،مدتی ریاست بیمارستان را به عهده گرفت ،اما پس از آن به بغداد سفر کرد و عهده‌دار اداره‌ی یک بیمارستان شد و پس از چندی مجدداً به ری بازگشت و به عنوان استادی بزرگ و شناخته شده شاگردان زیادی در مجلس درس او حاضر می‌شدند. وی کاشف الکل میباشد. از کتاب‌های ارزنده‌ی ایشان کتاب «الحاوی» است که یکی از بزرگترین آثار پزشکی دنیای قدیم میباشد. رازی در سال 313 ه ق .در ری از دنیا رفت . 9ـ محمد بن جریر طبری، از مورخان بزرگ مسلمان میباشد که مدتی در ری نزد دو تن از علما و فقهای بزرگ به نام‌های محمدبن حمید رازی و احمدبن حماد که ساکن این شهر بودند کسب علم و دانش نموده است. نخستین سفری که طبری برای فراگرفتن و نوشتن علم حدیث کرد به سوی ری بود، در آن عصر علم حدیث از مهمترین و رایج‌ترین علوم اسلامی بود و شهر ری یکی از مراکز علمی و محل رفت و آمد دانشمندان و دانش پژوهان بود. (5) علاوه بر موارد فوق مشاهیر ، فرزانگان و شاهان دیگری در ری مدفون هستند که ذیلاً به آنها اشاره می‌شود. حاج ملاعلی کنی ،میرزا ابوالقاسم کلانتر ،قائم مقام فراهانی ،ناصرالدین شاه قاجار ،حاج ملامحمد عاملی، میرزا احمد آشتیانی ،مدرس تهرانی ،عباس اقبال آشتیانی ،میرزا ابوالفضل کلانتر،رضاخان پهلوی ،محمد محیط طباطبائی ،محمد حسین تنکابنی ،جواد فاضل ،شیخ عبدالنبی مجتهد نوری ،آیت الله شعرانی ،شیخ ذبیح الله محلاتی ،سید ابوالقاسم کاشانی ،شیخ محمد علی شاه آبادی ،طیب و حاج اسماعیل رضایی ،علامه دهخدا ،جهان پهلوان تختی ،دکتر محمد معین ،جلال آل احمد، میرزاده‌ی عشقی و... . ری اکنون در 10 کیلومتری جنوب تهران واقع است و حدود دومیلیون نفر جمعیت دارد. ری هم اکنون نیز همچون گذشته یکی از مراکز مهم علمی و دینی کشور میباشد. اکنون ری دارای چهار حوزه‌ی دینی به شرح زیر است : ـ حوزه‌ی علمیه‌ی برهان ؛ ـ مدرسه‌ی علمیه‌ی الزهرا ؛ ـ حوزه‌ی علمیه‌ی امیرالمؤمنین ؛ ـ حوزه‌ی علمیه‌ی حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع) . علاوه بر آن، ری دارای مراکز دیگر علمی ،فرهنگی و هنری میباشد. از جمله‌ی این مراکز که در صحن حرم حضرت عبدالعظیم می‌باشند ، دانشکده‌ی علوم حدیث ،مرکز فرهنگی جوانان ،کتابخانه‌ی بزرگ ری ،موزه و... است. بالاخره در اهمیت و تقّدس این شهر همین بس که مقام معظم رهبری از آن به عنوان قبله‌ی تهران یاد کرده‌اند .
منابع و مآخذ: 1ـ سیمای ری ،ص 16 2ـ ری باستان ،ج 1،130به بعد 3ـ تاریخ گسترش تشیع در ری ،ص 23 و 24 4ـ سیمای ری ،ص 57 5ـ احوال و آثار جریر طبری ،ص 10
دسته ها :
چهارشنبه پنجم 12 1388